Projekt Polskość – dziesięć wieków definiowania narodu ma na celu zaprezentowanie kierunków i ośrodków myśli o narodzie polskim w dziejach, a także określenie efemeryczności lub „długiego trwania” pewnych myśli, jak również ich znaczenia dla historii politycznej i społecznej Polski.
Początków definiowania własnej wspólnoty narodowej w Polsce, należy szukać już w średniowieczu, wraz z pojawieniem się krajowej historiografii. Rozwój polskiej myśli politycznej, związany z przeobrażeniami ustrojowymi i religijnymi jakie miały miejsce w epoce jagiellońskiej, wpłynął na rychłe wyemancypowanie się polskiego myślenia o narodzie z kategorii ogólnoeuropejskich. Efektem tego procesu było nie tyle oderwanie się od tradycji europejskiej, ile wykorzystanie jej dla budowy własnej filozofii narodu - odpowiedniej dla oryginalnej formy ustrojowej, w której dotrwała Polska do końca XVIII wieku. Okres rozbiorów, a więc wyjątkowa sytuacja, w której naród o dużych ambicjach politycznych został pozbawiony możliwości ich realizacji, doprowadził do przewartościowania myślenia o jego charakterze. Skonstruowany wówczas nowy naród polski w wymiarze ideowym, ale przecież i praktycznym, w okresie Wielkiej Wojny zdołał „wybić się na niepodległość” i odbudować państwo, które potrafiło skutecznie obronić swój byt przed ekspansywną Rosją bolszewicką. Entuzjazm i wiarę w nieskończone możliwości odbudowanego narodu utopiła jednak we krwi II wojna światowa, której owocem było niespotykane dotąd wyniszczenie jego substancji biologicznej i zniewolenie przez komunistyczną dyktaturę. Trauma tych wydarzeń i melancholijna tęsknota za straconą idyllą, którą była niepodległa Polska, zdefiniowała koleje dziesięciolecia życia narodowego. Przebudzenie nastąpiło wraz z wyborem Polaka na papieża i jego pierwszą pielgrzymką do kraju. W oparciu o „karnawał Solidarności” następowało kolejne redefiniowanie polskości, które wychodząc z zamkniętej bańki komunistycznej zderzyło się z nowoczesnością, której produktem jest postępująca globalizacja.
Tak prezentuje się generalna, wyjściowa refleksja nad istotą historycznego kontekstu definiowania polskości. Czy jest to ujęcie trafne? Sprawa pozostaje otwarta. Proponowane badania mają bowiem charakter podstawowy, a punkt wyjścia stanowi dla nich stworzenie platformy do dyskusji nad polską tożsamością oraz spotkanie się w jej ramach wielu nauk humanistycznych i społecznych. Zależy nam z jednej strony na przedstawieniu myśli wybitnych intelektualistów, którzy odegrali fundamentalną rolę w polskiej autorefleksji tożsamościowej, z drugiej projektów intelektualnych, które zniknęły w pomroce dziejów, a warte są wydobycia i wprowadzenia do szerszego obiegu wykraczającego poza wąski krąg specjalistów. Jako swoistą przeciwwagę tego rodzaju studiów, traktujemy równie potrzebny namysł nad najbardziej symptomatycznymi zjawiskami tożsamościowymi w Polsce, które miały wielu ojców, a ich ostateczny kształt jest możliwy do uchwycenia wyłącznie podczas analizy ich kolektywnej recepcji. Pobudzały ją przez wieki zwłaszcza literatura i sztuka, dlatego też określenie relacji między refleksją artystyczną a tożsamościową będzie stanowić duże wyzwanie badawcze, którego wszelako pominąć się nie da. Innym szczególnym zagadnieniem, które będzie nas interesować jest rola tyleż zewnętrznych co zupełnie materialnych okoliczności (jak choćby uwarunkowań historycznych czy geograficznych) determinujących w znacznym stopniu bardzo konkretne poglądy tożsamościowe – zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym.
Dostrzegając pewien kryzys „myślenia narodowego”, rozumianego jako pewien typ indywidualnej a pośrednio i zbiorowej refleksji nad własną podmiotowością, chcemy się mu przyjrzeć z perspektywy naukowej wychodząc jednak poza strefę komfortu, jaką jest dla badaczy akademia. Liczymy, że nasze badania wprowadzone do przestrzeni publicznej za pomocą najnowocześniejszych środków komunikowania społecznego wpłyną na ożywienie debaty publicznej nad problematyką polskiej tożsamości narodowej, a zarazem spopularyzują ten rodzaj refleksji tożsamościowej jako wartości pozytywnej, stając się jednym z elementów stymulujących zwiększanie świadomości tożsamościowej Polaków. Dodatkowym elementem projektu mieszczący się w tych działaniach jest wypracowanie metodyki ujęcia tytułowej problematyki w ramach sytemu edukacji szkolnej, a więc poddanie pod rozwagę samych sposobów mówienia o tożsamości narodowej dzieciom i młodzieży.
O nowatorstwie projektu dowodnie zaświadcza jego rozmach. Nie było jak dotąd w nauce polskiej syntetycznego ujęcia problemu definiowania polskości, a zatem nie było próby prześledzenia historycznego rozwoju wyobrażeń lokowanych w bliższych lub dalszych okolicach tego terminu. Projekt stanowi więc doskonałą okazję do integracji środowiska naukowego wokół debaty nie tylko nad postrzeganiem czy też interpretowaniem polskości, ale także nad samą metodyką i metodologią badań tytułowej problematyki, z uwzględnieniem zarówno potrzeb nauki, jak i potrzeb społeczeństwa.
Zakładamy osadzenie polskich wyobrażeń tożsamościowych w szerokim kontekście europejskim, a w konsekwencji wyraźne wyartykułowanie oryginalności lub wtórności poszczególnych ich elementów. Ten wymiar przedsięwzięcia ma również na celu promocje szczególnych cech polskiego myślenia tożsamościowego w przestrzeni międzynarodowej, co może się odbyć w wyniku współpracy z instytucjami zajmującymi się promocją polskiej kultury za granicą. Liczymy na wprowadzenie do obiegu międzynarodowego trwałych efektów naszego projektu z myślą, że stanowią one element wspólnego europejskiego dziedzictwa kulturalnego i jako takie powinny stać się źródłem inspiracji dla podobnych badań w innych krajach.
Elementem badania recepcji czy też „długiego trwania” pewnych intuicji, które pojawiły się w przeszłości, a zarazem ich uzupełnieniem jest badanie współczesnych stanowisk z jednej strony intelektualistów na co dzień próbujących „zgłębić duszę polską”, z drugiej zwykłych Polaków poświęcających codzienność znacznie bardziej przyziemnym sprawom. Ten dwugłos może być usłyszany dopiero w konsekwencji dobrze zaprojektowanych badań socjologicznych, które stanowić powinny punkt wyjścia do systematyki współczesnych ujęć polskości i skonfrontowania ich z wyobrażeniami historycznymi na jej temat – słowem: interesuje nas szczególnie współczesny Polak i jego wyobrażenie o samym sobie, ale Polaka tego postrzegamy jako człowieka historycznego i jako takiego chcemy go badać.